مقدمه و معرفی ائتلاف جهانی

این وبینار اولین قسمت از یک مجموعه است که از استفاده روزمره از شواهد در فرایند سیاست‌گذاری حمایت می‌کند و بر چک‌لیست سازمان جهانی سلامت(WHO) که اخیراً تدوین شده تمرکز دارد. در این وبینار که در ۲۵ ژانویه ۲۰۲۵ (بهمن ۱۴۰۳) برگزار گردید، راه‌اندازی ائتلاف جهانی برای شواهد (Global Coalition for Evidence) از سوی سازمان جهانی سلامت ارج نهاده شد. هدف این ائتلاف، تقویت همکاری، هماهنگی و مشاوره برای افزایش استفاده از شواهد در تصمیم‌گیری و توانمندسازی رهبری محلی برای تأثیر جهانی است. یک گروه کاری نیز در زمینه نهادینه‌سازی استفاده از شواهد تشکیل شده است. در طول سال، وبینارهایی برگزار خواهد شد تا ابزارها و کاربرد آنها در کشورهای مختلف را برای درک سیستم‌های پشتیبانی شواهد مورد بحث قرار دهد. وبینار بعدی که برای ۲۵ فوریه  ۲۰۲۵ (هفت اسفند ۱۴۰۳) برنامه‌ریزی شده است، بر حوزه حکمرانی تمرکز خواهد داشت.

سخنرانان این وبینار یعنی تانیا کوچن‌مولر (Tanja Kuchenmuller) از سازمان جهانی سلامت، مکداروت بنگپان (Mukdarut Bangpan) از دانشگاه کالج لندن و سنگفان چوئم‌پرایونگ (Songphan Choemprayong) از دانشگاه چولالونگ‌کورن (Chulalongkorn University) بودند که در مورد ابزار و کاربرد آن در تایلند صحبت کردند.

پیشینه کار نهادینه‌سازی

کار بر روی نهادینه‌سازی با شبکه سیاست‌گذاری مبتنی بر شواهد سازمان جهانی سلامت (Evidence Informed Policy Network; EVIPNet)  آغاز شد. این شبکه جهانی نزدیک به دو دهه است که برای تقویت استفاده سیستماتیک و شفاف از شواهد در بیش از 50 کشور فعالیت می‌کند. این شبکه با توانمندسازی کشورهای عضو، ارتقاء دانش محلی و ایجاد مهارت‌ها، از کشورها در استفاده از اشکال مختلف شواهد برای بهبود سیستم‌های سلامت پشتیبانی می‌کند. هدف EVIPNet  نهادینه کردن این ظرفیت‌ها با حمایت از ایجاد و عملکرد نهادهای مشورتی پژوهش‌های چندرشته‌ای است که به عنوان پلتفرم‌های انتقال دانش (Knowledge translation platforms; KTP) شناخته می‌شوند. این KTPها پل‌های بنیادی  برای استفاده مداوم و روزمره از شواهد در سیاست‌گذاری ایجاد می‌کنند.

درک اولیه بر ایجاد ساختارهای سازمانی برای امکان فرایندهای پایدار، تبدیل استفاده از شواهد به یک فعالیت معمول برای سیاست‌گذاری متمرکز بود. در سال ۲۰۱۷، یک دست‌نامه تحلیل موقعیت  (Situational Analysis Manual) برای راهنمایی کشورهای عضو در درک وضعیت تصمیم‌گیری مبتنی بر شواهد آنها تهیه شد. این دست‌نامه به تجزیه و تحلیل زمینه‌های محلی از جمله ساختارها، فرآیندها و شرایطی که انتقال دانش و سیاست‌گذاری مبتنی بر شواهد را فعال یا مهار می‌کنند، کمک می‌کند. هدف شناسایی جایگاه نهادی برای ایجاد یک پلتفرم انتقال دانش بود. با این حال، این دست‌نامه راهنمایی کافی در مورد چگونگی ایجاد و تداوم عملیاتی شدن KTP ها ارائه نکرد.

سنتز تفسیری انتقادی و تعریف نهادینه‌سازی

در سال 2022، یک سنتز تفسیری انتقادی برای درک بهتر فرایند نهادینه‌سازی و رسیدن به درک مشترک از این مفهوم انجام شد. نهادینه‌سازی به عنوان یک فرایند و یک نتیجه از بازآفرینی، حفظ و تقویت هنجارها، مقررات و رویه‌های استاندارد بر اساس معنای جمعی تعریف می‌شود. این ارزش‌ها، اقدامات و تخصیص منابع، سیاست‌گذاری سلامت را در طول زمان مشروع و بدیهی می‌کند. نهادینه‌سازی یک فرایند تکراری با مراحل مختلف است: رویداد تسریع‌کننده، پیش نهادینه‌سازی، نیمه‌نهادینه‌سازی و نهادینه‌سازی. این فرایند نیاز به تقویت مداوم برای حفظ تغییر دارد و هم یک فرایند و هم یک نتیجه است. مشروعیت و بدیهی بودن جنبه‌های اساسی هستند. مشروعیت، باور عمومی به مناسب و قابل قبول بودن اقدامات یک نهاد است و بدیهی بودن به معنای حفظ نظم اجتماعی از طریق رفتار روتین است.

چارچوب های نهادینه‌سازی

در این سنتز دو چارچوب توسعه داده شد:

• چارچوب فرایند: این چارچوب مراحل مختلف نهادینه‌سازی را ترسیم می کند.
• چارچوب حوزه ها: این چارچوب شامل شش حوزه است که در زمینه، حوزه سازمانی و محیط خارجی تعبیه شده‌اند:

1. حکمرانی: به سازوکارهای راهبری، قانون‌گذاری و ساختارهای سازمانی اشاره دارد که باعث افزایش دید و ثبات انتقال دانش می‌شوند.
2. استانداردها و فرایندهای روتین: تضمین‌کننده توسعه محصولات معتبر و با کیفیت انتقال دانش و کاهش اتکا به افراد هستند.
3. مشارکت‌ها و اقدامات جمعی: انعطاف‌پذیری را از طریق تعامل و مشارکت در سراسر حوزه سازمانی افزایش می‌دهد.
4. رهبری و تعهد: از طریق تأثیر مستمر بر اتخاذ سیاست مبتنی بر شواهد پایدار ، حفظ فرایند را تضمین می‌کند.
5. منابع: شامل منابع مالی، مادی، انسانی و اطلاعاتی است.
6. فرهنگ: شامل ارزش‌ها، فرضیات و باورهایی است که تصمیم‌گیری مبتنی بر شواهد را از نظر اخلاقی درست و مهم می‌دانند.

این حوزه‌ها با یکدیگر تعامل دارند و دستیابی به تعادل سیستم بستگی به زمینه هر کشور دارد.

چک‌لیست سازمان سلامت جهانی

چک‌لیست سازمان جهانی سلامت بر اساس سنتز تفسیری انتقادی و چارچوب‌های آن است. اهداف آن عبارتند از:

1. انجام یک تحلیل موقعیت برای درک اکوسیستم شواهد
2. درک حوزه‌ها و فرایندهای نهادینه‌سازی
3. ارائه مجموعه‌ای از اقدامات برای هر حوزه به منظور تقویت فرایند نهادینه‌سازی

هدف این چک لیست، افزایش آگاهی در مورد اهمیت استفاده از شواهد، حمایت از کشورها در نهادینه کردن شواهد و کمک به اصلاح فرایند سازوکارهای شواهد در سیاست‌گذاری است. این چک‌لیست راهنمایی گام به گام برای هر حوزه ارائه می‌دهد و فعالیت‌هایی را بر اساس مرحله بلوغ کشور یا سازمان پیشنهاد می‌کند.

مطالعات آزمایشی و دانشگاهی

این چک‌لیست توجه کشورهای عضو و جامعه پژوهشی را به خود جلب کرده است. مطالعات آزمایشی در تاجیکستان و ترینیداد و توباگو با بودجه رابط سیاست علمی ژنو (Geneva Science-Policy Interface ;GSPI)  و  TDR(Tropical Disease Research) در حال انجام است. همچنین دانشگاهیان این کار را برای گسترش دانش و پر کردن شکاف‌های پژوهشی مانند چگونگی تعامل حوزه‌های نهادینه‌سازی بر عهده گرفته‌اند.

پروژه پژوهشی و کاربرد چک‌لیست

یک پروژه پژوهشی با هدف بررسی ماهیت اکوسیستم‌های شواهد و حمایت از استفاده روتین از شواهد در فرایندهای سیاست‌گذاری بر اساس چک‌لیست در ترینیداد و توباگو، تاجیکستان و تایلند، با پتانسیل گسترش به چین با همکاری تیم‌های پژوهشی محلی در حال انجام است. اهداف این پروژه عبارتند از:

1. درک ماهیت اکوسیستم‌های شواهد و سیاست‌گذاری مبتنی بر شواهد در کشورهای منتخب موردمطالعه
2. شناسایی مرحله نهادینه‌سازی و بررسی موانع و تسهیل‌کننده‌های کلیدی
3. تهیه فهرستی از اقدامات کلیدی یا یک نقشه راه برای کمک به کشورها در تقویت سیاست‌گذاری مبتنی بر شواهد خود
4. ارزیابی سودمندی، کارایی و اثربخشی چک لیست

در این پژوهش از رویکرد موردکاوی با روش ترکیبی شامل تحلیل موقعیت، پژوهش‌های اولیه و کارگاه‌های مشارکتی استفاده می‌شود.

کاربرد چک‌لیست در تایلند

در تایلند، چک‌لیست در بخش‌های سلامت و آموزش و پرورش در حال اجرا است. دراین پروژه یک تمرین دامنه‌یابی و مرور متون به پایان رسیده و یک کارگاه مشارکتی به منظور به دست آوردن بینش و بازخورد از تحلیل موقعیت و تهیه نقشه راه برنامه ریزی شده است.

چالش‌ها و فرصت‌ها

چالش‌های مواجه شده عبارتند از :

1. مفهوم‌سازی اصطلاحات کلیدی مانند «شواهد» و «نهادینه‌سازی» در بخش‌های مختلف.
2. ایجاد تعادل بین دقت چک‌لیست و کاربرد عملی آن.
3. در نظر گرفتن سطوح مختلف اجرا (به عنوان مثال نهادی، اجتماعی و ملی).
4. پویایی‌های تیم و نیاز به تخصص‌های متنوع.
5. تفسیر چک‌لیست و درک حوزه‌ها که نیاز به زمان و منابع قابل‌توجهی دارد.
6. شناسایی نشانگرها یا شواهد نهادینه‌سازی.
7. ممکن است چک‌لیست برای اندازه‌گیری‌های عینی مناسب نباشد.
8. پیچیدگی و ظرافت‌های حوزه‌های مختلف ممکن است به طور کامل توسط چک‌لیست ثبت نشود.

با این حال، این چک‌لیست در موارد زیر بسیار مفید است:

1. ارائه دیدگاه‌های مختلف در مورد نهادینه‌سازی
2. گرد هم آوردن تیم و شناسایی زمینه‌های بهبود
3. افزایش آگاهی و ظرفیت‌سازی در بین تیم و ذی‌نفعان
4. مقایسه بخش‌های مختلف
5. تقویت پاسخگویی و شکل دادن به مکالمات

• ثبت‌نام وبینار دوم به تاریخ هفتم اسفند ماه ۱۴۰۳ (۲۵ فوریه ۲۰۲۵)

چهارشنبه ۱۷ بهمن ۱۴۰۳